पोखरा, माघ ३ गते। आधुनिक मिल र विद्युतीकरणको प्रगतिसँगै ग्रामीण क्षेत्रका परम्परागत कुटानी–पिसानी उपकरण ढिकी र जाँतो लोप हुँदै गएका छन्। पेट्रोल, डिजेल, र बिजुलीबाट चल्ने आधुनिक मिलहरूको प्रयोगले गाउँघरका ढिकी र जाँतोको उपयोग घट्दै गएको हो।

केही वर्षअघिसम्म गाउँघरमा बिहान सबेरैदेखि ढिकी र जाँतोमा धान कुट्ने, गहुँ, कोदो, मकै पिस्ने चलन थियो। यी उपकरण हरेक घरको महत्वपूर्ण हिस्सा मानिन्थ्यो। तर, सडक र विद्युतीकरणको पहुँचसँगै अहिले अधिकांश गाउँमा ढिकी र जाँतो पाउन मुश्किल भएको छ।

आधुनिक उपकरणले ल्याएको सहजता
ढिकी र जाँतोको प्रयोग घटेपछि महिलाहरूले समय बचत गर्न पाएका छन्। उनीहरूले खेतबारीको काम, केटाकेटीलाई विद्यालय पठाउने, र सरसफाइमा ध्यान दिन समय निकाल्न सकेका छन्। महिलाहरूका अनुसार, आधुनिक मिलहरूले कुटानी–पिसानीलाई सजिलो र छिटो बनाएको छ।

ग्रामीण महिलाहरूको भनाइमा ढिकी र जाँतोमा पिसेको खानाको स्वाद र पोषण विशेष भए पनि समय र श्रम बचाउन आधुनिक मिलको उपयोग अनिवार्य भएको छ। बुढापाका भने ढिकी र जाँतोमा कुटेको चामल, दाल, रोटीको स्वाद अहिलेकोभन्दा धेरै राम्रो हुने बताउँछन्।

संस्कृति र परम्पराको संरक्षणमा चिन्ता
पुराना पुस्ताका अनुसार ढिकी, जाँतो मात्र श्रमको साधन थिएनन्; ती ग्रामीण समाजका सांस्कृतिक सम्पदा पनि थिए। विवाह, पूजाआजा जस्ता धार्मिक तथा सामाजिक कार्यहरूमा ढिकीमा कुटेको गेडागुडीको महत्व अझै जीवित छ। तर, नयाँ पुस्तामा परम्परागत सीपको स्थानान्तरण नहुँदा ढिकी, जाँतो, ओखल, र बाँसका परम्परागत सामग्री लोप हुने स्थितिमा पुगेका छन्।

केही ठाउँमा ढिकी र जाँतोलाई जगेर्ना गर्न प्रयास भइरहेको छ। कतिपय घरमा पुराना पुस्तालाई देखाउनका लागि मात्र भए पनि ढिकी र जाँतोलाई राखिएको छ।

समयको सदुपयोग र नयाँ उद्यमशीलता
आधुनिक उपकरणले समय बचत गरेपछि महिलाहरूले उद्यमशील तालिममा सहभागी हुने र सीप सिकेर आयआर्जन गर्न थालेका छन्। करेसाबारीमा तरकारी उत्पादन, धागो बुन्ने, टोपी र स्वेटर बनाउने जस्ता कार्यमा उनीहरूको सक्रियता बढेको छ।

संस्कृति र पहिचानको जगेर्ना आवश्यक
ढिकी, जाँतोसँगै बाँसका सुपो, डालो, हातेमुसल, र अन्य परम्परागत उपकरणहरू पनि लोप हुँदै जाँदा ग्रामीण बुढापाका चिन्तित छन्। उनीहरूले नयाँ पुस्तालाई परम्परा देखाउन र संरक्षणका लागि पहल गर्नुपर्ने आवश्यकता औंल्याएका छन्।

गाउँघरका परम्परागत उपकरण र सांस्कृतिक सम्पदाको संरक्षणले मात्र ग्रामीण समाजको पहिचानलाई जोगाउन सकिन्छ। नयाँ पुस्ताले यी परम्पराको महत्व बुझेर जगेर्ना गर्ने प्रयास गर्नुपर्ने बुढापाकाहरूको आग्रह छ।